wanilia

    Pewnie mało kto wie, że aromatyczna i apetyczna wanilia należy do rodziny storczykowatych. Jeszcze dziś można ją spotkać dziko rosnącą na obrzeżach tropikalnych lasów południowo-wschodniego Meksyku.

    Ta roślina strefy równikowej preferuje wysoką temperaturę i dużą wilgotność powietrza. Jest pnączem, epifitem, osiągającym nawet 25 m długości, czepiającym się korzeniami powietrznymi pni drzew. 

    Owoce wanilii zbiera się tuż przed całkowitym dojrzeniem, kiedy to zaczynają żółknąć. Świeże owoce są bezwonne, a swój zapach "otrzymują" dopiero po odpowiedniej fermentacji i suszeniu. 
    W Meksyku rozkłada się owoce na matach, by zwiędły, a następnie wystawia na słońce. Na noc zawija się je w maty albo koce i umieszcza w ogrzanych skrzyniach w celu zaparzenia. Czynność tę powtarza się kolejno przez 6 tygodni, aż owoce uzyskają odpowiednie zabarwienie i zapach.
    Inny zwyczaj panuje na wyspie Reunion i na Madagaskarze, gdzie owoce wanilii zanurza się na kilkanaście sekund we wrzątku, wyciera i zawija w koce, utrzymując w cieple 2-8 tygodni. A kiedy - tak jak w Meksyku - nabiorą właściwego koloru i zapachu, dosusza się je w cieniu, lekko naciera oliwą i sortuje według wielkości. 
    Wanilię znały i bardzo ceniły ludy zamieszkujące Amerykę Środkową i Południową, a szczególnie Aztekowie i Toltekowie. Używali jej jako przyprawy do swojego ulubionego napoju wytwarzanego z kakaowca, zwanego chochoatl. Ponadto wierzyli, że wanilia wzmacnia serce, dodaje sił oraz przegania lęki i niepokoje. 

"W czasach podboju Meksyku przez Hiszpanów, Bernard Diaz, oficer słynnego Corteza, przebywający na dworze wodza Azteków Montezumy był pierwszym Europejczykiem, który zdobył wiele cennych, pilnie strzeżonych przez Indian informacji na temat preparowania strąków wanilii i przyrządzania z niej chochoatl. Aztekowie uprawiali wanilię w okolicach dzisiejszego Veracruz i Michoacan w Meksyku. W początkowym okresie panowania hiszpańskiego w XVI wieku głównym ośrodkiem jej uprawy stała się Oaxaca. 

Hiszpania była pierwszym krajem, w którym powstały manufaktury wytwarzające czekoladę waniliową. Do Anglii wanilię sprowadził w XVI wieku Hugh Morgan, nadworny aptekarz królowej Elżbiety I. Od niego właśnie otrzymał strąki wanilii słynny botanik Carolus Clusius, który opisał je w swoich pracach. W XVII wieku wanilia była już stałym dodatkiem do czekolady i do aromatyzowania tytoniu. 

Do połowy XIX wieku jedynym producentem owoców wanilii był Meksyk, skąd wówczas wywożono corocznie około 20 ton tego surowca. W celu przełamania monopolu meksykańskiego w 1822 roku założono pierwsze plantacje tej rośliny na wyspie Reunion (Bourbon). Posadzone tam rośliny świetnie się rozwijały i obficie kwitły, lecz nie wydawały owoców. Jak się później okazało, przyczyną był brak odpowiednich owadów zdolnych do przeniesienia pyłku na znamię słupka. W Ameryce Środkowej rolę tę spełniają pszczoły z rodzaju Melipona i Trigona oraz niektóre kolibry. 

Dopiero w 1836 roku Charles Morren w ogrodzie botanicznym w Lejdzie zastosował sztuczne zapylanie kwiatów wanilii. Otrzymał kilkadziesiąt ładnie wykształconych owoców, odznaczających się po fermentacji i wysuszeniu doskonałym aromatem. 

Stopniowo wprowadzono sztuczne zapylanie kwiatów na wyspach Reunion, Mauritius, Jawie i innych, co umożliwiło krajom europejskim uniezależnienie się od dostaw strąków wanilii z Meksyku i znacznie obniżyło ich cenę."

    Obecnie największe plantacje wanilii poza północnymi terenami Ameryki Południowej znajdują się na Madagaskarze, Antylach oraz pozostałych wyspach Oceanu Atlantyckiego i Indyjskiego, jednak najwięcej światowej produkcji (około 90%) pochodzi właśnie z Madagaskaru.

    W handlu można spotkać "laski" wanilii oznakowane według jakości oraz miejsca pochodzenia. Najważniejsze gatunki to:
- wanilia meksykańska - jest uważana za gatunek najwyższej jakości, a zwłaszcza jeśli pochodzi z prowincji Vera Cruz
- wanilia burbońska - pochodzi z wyspy Reunion (w dawnych czasach zwanej Bourbon) oraz Madagaskaru i pobliskich wysp
- wanilia mauretańska - pochodzi z wyspy Mauritius i Seszeli
   
    Wanilia jest przyprawą łagodną, a można nią aromatyzować praktycznie wszystkie potrawy na słodko.