Zen

   Podstawy nauki zen stworzył w VI w. indyjski uczony mnich Bodidharma. Tę buddyjską szkołę medytacji przynieśli do Japonii w XIII w. patriarchowie Eisai i Dogen. Następnie rozwijano ją zwłaszcza w okresie Kamakura i Muromachi, gdy stała się duchową podstawą rycerstwa, a także licznych dziedzin życia kulturowego. 

   Zen ("samozatopienie") od innych nurtów buddyzmu odróżnia prostota nauki. Satori, intuicyjny wgląd w rzeczywistość, zgodnie z ujęciem szkoły soto, osiąga się poprzez zazen.  

   Wielogodzinna medytacja w postawie siedzącej, połączona z głębokim oddychaniem, ma uwolnić umysł od wszelkich obciążających go myśli. Szkoła rinzai wprowadza uderzenie kijem i krzyk, przyczyniające się do osiągnięcia oświecenia. Poza tym stosuje się koany, paradoksalne pytania, które pomagają przezwyciężyć utarte nawyki myślowe i osiągnąć nagły, błyskawiczny wgląd w istotę rzeczy. Jako środki pomocnicze do medytacji wykorzystuje się również banalne czynności dnia powszedniego.  

   Integralną częścią japońskiego życia codziennego jest np. ceremonia chado. Pozornie zwyczajna czynność parzenia herbaty poprzez ściśle sformalizowane procedury staje się rytuałem medytacyjnym. 

   Zen przenika też przedstawienia teatralne oraz sztukę układania kwiatów - ikebana, kaligrafię i sprawności militarne. W literaturze tradycja zen wykształciła formę haiku. 3-wersowe wiersze, zawsze złożone dokładnie z 17 japońskich sylab, w swej zwartej formie osiągają niebywałą głębię metafizyczną. Dominujące w malarstwie pejzaże zostają zredukowane wyłącznie do tego, co niezbędne. Także ogrody klasztorów zen starają się uchwycić rytm naturalnego krajobrazu. Słynnym przykładem jest XV-wieczny ogród z Kioto, pieczołowicie ukształtowany z zagrabionego żwirku, starannie dobranych roślin, kamieni, kompozycji wody i mostków.